Με την κατάληψη της Καλαμάτας από τους επαναστατημένους Έλληνες (23.3.1821) συστάθηκε η Μεσσηνιακή Σύγκλητος, ένα από τα πρώτα πολιτικοστρατιωτικά όργανα του ελληνικού απελευθερωτικού Αγώνα, το οποίο επικράτησε στη συνέχεια με τις ονομασίες Μεσσηνιακή Γερουσία ή Μεσσηνιακή Βουλή. Πριν τη συγκρότηση της Γερουσίας σε σώμα ο Π. Μαυρομιχάλης, ο μετέπειτα πρόεδρός της, απέστειλε προκήρυξη «προς τας ευρωπαϊκάς αυλάς» (23.3.1821) με την οποία εξέθετε με σαφήνεια τα αίτια που οδήγησαν τους Έλληνες στο να επαναστατήσουν και ζητούσε την ηθική και υλική στήριξη των Ευρωπαίων. Επιπρόσθετα ο Μαυρομιχάλης συνέταξε προκήρυξη και προς τους Αμερικανούς, η οποία, με ενέργειες του Αδ. Κοραή, στάλθηκε στον φιλέλληνα καθηγητή του Ed. Everett και δημοσιεύτηκε σε αμερικανικές εφημερίδες. Η σύσταση της Γερουσίας αποτέλεσε την πρώτη κίνηση ενοποίησης των τοπικών δυνάμεων με σκοπό την ποδηγέτηση του πολιτικού ελέγχου της Επανάστασης.

Κύριο μέλημα των επαναστατημένων Ελλήνων -από την έναρξη του απελευθερωτικού τους Αγώνα- υπήρξε η κατάληψη των φρουρίων του ελλαδικού χώρου. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η προσπάθεια κατάληψης της Ακρόπολης των Αθηνών, αφού η κατοχή της παρείχε τη δυνατότητα στους Έλληνες να ελέγχουν ολόκληρη την Αττική. Η επιδίωξη αυτή αποτέλεσε ένα διαρκές και αγωνιώδες «bras de fer» μεταξύ Οθωμανών και Ελλήνων, μια στρατιωτική επιχείρηση χωρίς διαφαινόμενο τέλος, η οποία γνώρισε ανατροπές, καθώς έγερνε άλλοτε υπέρ της μιας και άλλοτε υπέρ της άλλης πλευράς. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Αθήνα κατέστη σταδιακά  επίκεντρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην ανατολική Στ. Ελλάδα, στην οποία εντέλει κανείς από τους εμπολέμους δεν κατάφερε να κυριαρχήσει πλήρως και αμετάκλητα έως τον τερματισμό των εχθροπραξιών. Οι πρώτες επαναστατικές ενέργειες στην περιοχή πραγματοποιήθηκαν στα τέλη Απριλίου από τοπικούς οπλαρχηγούς, όπως οι Μ. Βασιλείου από τη Χασιά, Θ. Σκουρτανιώτης από τα Δερβενοχώρια, Γ. Ντάβαρη από τα Μεσόγεια (Λιόπεσι), οι οποίοι με 600 περίπου πρόχειρα οπλισμένους άνδρες εισήλθαν ταυτόχρονα στην Αθήνα και την κατέλαβαν. Οι δε Οθωμανοί της πόλης αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Ακρόπολη, για να προστατευθούν. Σε σύντομο χρονικό διάστημα οθωμανικά στρατεύματα -υπό τους Ομέρ Βρυώνη και Ομέρ Βέη- κατέφτασαν στην Αττική, ενίσχυσαν τους πολιορκημένους με στρατιωτικό υλικό και τρόφιμα και διέλυσαν το ελληνικό στρατόπεδο.

Ύστερα από την ήττα των Ελλήνων στην Αλαμάνα (22.4.1821) ο Ομέρ Βρυώνης αποφάσισε να εκστρατεύσει στην Πελοπόννησο. Στη θέση Γραβιά Φωκίδας συνάντησε ομάδα 120 ανδρών με αρχηγό τον Οδ. Ανδρούτσο, που είχε οχυρωθεί σε ένα παλαιό πανδοχείο (χάνι). Οι Οθωμανοί περικύκλωσαν τον χώρο, ζητώντας από τον Ανδρούτσο να παραδοθεί. Κατόπιν της άρνησής του οι οθωμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν αρκετές φορές στο πανδοχείο. Ωστόσο οι σημαντικές φθορές που υπέστη ο εχθρός από τις επιθέσεις -330 νεκροί, 800 τραυματίες- ανάγκασαν τον Ομέρ Βρυώνη να διατάξει προσωρινή υποχώρηση. Όσο για τους πολιορκημένους, επειδή συνειδητοποίησαν ότι σύντομα οι Οθωμανοί θα ανασυντάσσονταν και θα ανατίναζαν το κτήριο, διέφυγαν κρυφά, περνώντας μέσα από τις εχθρικές γραμμές. Μετά την αποτυχία στη Γραβιά ο Βρυώνης σταμάτησε προσωρινά την εκστρατεία του και στρατοπέδευσε στην Εύβοια, αναμένοντας τις δυνάμεις του Κιοσέ Μεχμέτ. Η μάχη στη Γραβιά θεωρείται σημαντική για την έκβαση του απελευθερωτικού Αγώνα, καθώς εμπόδισε την κάθοδο των οθωμανικών δυνάμεων στον Μοριά, όπου δεν είχε εδραιωθεί ακόμα η Επανάσταση.

Το πρώτο έτος της Επανάστασης η πολεμική δραστηριότητα των Ελλήνων στη θάλασσα υπήρξε έντονη. Οι ναυτικές δυνάμεις του Τρινήσιου Στόλου (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά) συμμετείχαν -μόνες τους ή σε συνεργασία με τα χερσαία σώματα- σε αποκλεισμούς φρουρίων, σε καταδρομικές επιχειρήσεις στα παράλια της Μ. Ασίας, σε επιθέσεις νηοπομπών ή μεμονωμένων εμπορικών πλοίων του εχθρού, σε τακτικές ναυμαχίες με τον οθωμανικό στόλο. Η ανατίναξη του δίκροτου «Μπεχτάς Καπτάν» (27.5.1821) από τον Ψαριανό Δημήτριο Παπανικολή υπήρξε η πρώτη πυρπόληση εχθρικού πλοίου στην Ελληνική Επανάσταση και ένα από τα σημαντικότερα ναυτικά κατορθώματα του Αγώνα. Ο Παπανικολής κατόρθωσε να προσκολλήσει επιτυχώς το πυρπολικό του στο οθωμανικό δίκροτο. Από την έκρηξη που προκλήθηκε σκοτώθηκαν οι περισσότεροι από το πλήρωμα του «Μπεχτάς Καπτάν». Στη συνέχεια ο οθωμανικός στόλος επέστρεψε στον ναύσταθμο της Κωνσταντινούπολης και παρέμεινε ανενεργός εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, φοβούμενος ενδεχόμενες νέες πυρπολήσεις.